ภูมิปัญญาท้องถิ่นกับการใช้จุลินทรีย์ในการเกษตรอินทรีย์ 
          มนุษย์รู้จักการนำเอาจุลินทรีย์มาใช้ในการเกษตรมานับพันปีแล้ว  โดยเฉพาะการนำมาใช้ในการแปรรูปผลผลิต  การผลิตอาหาร การปรับปรุงบำรุงดิน และการป้องกัน
กำจัดโรคและศัตรูพืช ในช่วง 3 ทศวรรษมานี้ ประเทศไทยได้มีการพัฒนาการใช้จุลินทรีย์ในการเกษตรมากขึ้น  ซึ่งอาจจะแยกประเภทของจุลินทรีย์ที่นำมาใช้ในการเกษตรออก
เป็น 5 ประเภท คือ

1. ประเภทที่ใช้ในการผลิตอาหาร เช่น เห็ดชนิดต่างๆ
2. ประเภทที่ใช้ในการแปรรูปผลผลิต เช่น ยีสต์ เชื้อรา ฯลฯ
3. ประเภทที่ใช้ในการปรับปรุงดิน เช่น ไรโซเบียม ไมโคไรซ่า ฯลฯ
4. ประเภทที่ใช้ในการป้องกันกำจัดศัตรูพืช เช่น เชื้อ bacillus thuringieneses, เชื้อไวรัส NPV Nuclelar Polyhedrosis Virus, เชื้อราEntomophthora
   grylli เป็นต้น
5. ประเภทที่ใช้ในการสร้างพลังงาน เช่น จุลินทรีย์ที่ใช้ทำก๊าซชีวภาพ

จะเห็นได้ว่าจุลินทรีย์มีความสำคัญและมีประโยชน์ต่อมนุษย์มาก โดยเฉพาะในด้านการผลิตอาหารที่ปลอดจากสารเคมีนั้น  จุลินทรีย์จะมีบทบาทที่ช่วยทดแทนการใช้สารเคมีได้
มาก หรืออาจจะกล่าวได้ว่าสามารถจะใช้ทดแทนสารเคมีการเกษตรได้อย่างสมบูรณ์แบบทีเดียว ที่กล่าวมานี้มิใช่จะเกินความเป็นจริง เพราะได้พิสูจน์ด้วยการปฏิบัติมาแล้วดังนี้คือ

            ภูมิปัญญาท้องถิ่นเรื่องจุลินทรีย์จากสามาคมเกษตรธรรมชาติเกาหลี

                อาจารย์ภรณ์  ภูมิพันนา  สตรีที่อดีตเคยเป็นรองผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร และเป็นผู้ที่ทุ่มเททั้งกำลังกาย กำลังใจ และสติปัญญาของเธอให้กับการเกษตรธรรมชาติ
ให้ชักนำ Mr. Han Kyu Cho เกษตรกรชาวเกาหลีซึ่งเป็นประธานของสมาคมเกษตรธรรมชาติแห่งประเทศเกาหลี (The Korean Natural Farming Association –
KNFA) ให้ได้มีโอกาสมาเสนอความรู้ในเรื่องการใช้จุลินทรีย์พื้นบ้าน (Indigenous Micro-organism-IMO) แก่เกษตรกร นักวิชาการและประชาชนโดยได้จัดการบรรยาย
ขึ้นที่กรมวิชาการเกษตรและสถานที่ต่างๆ ในช่วงกรกฎาคม-สิงหาคม 2540  จากความรู้ที่ได้รับจาก Mr. Cho ในครั้งนั้น กลุ่มของนักวิชาการและเกษตรกรไทยได้นำไปทดลอง
ปฏิบัติทั้งผลิตและใช้  รวมทั้งบางรายสามารถจะผลิตเพื่อจำหน่ายได้ด้วย   และด้วยความมหัศจรรย์ของ IMO  ในการปรับปรุงบำรุงดิน    การทำให้พืชแข็งแรงต้านทานต่อการ
ทำลายของโรคและแมลงศัตรูพืช  รวมทั้งการช่วยขจัดสิ่งปฏิกูลทั้งในน้ำและในกองขยะได้อย่างมีประสิทธิภาพ   จึงทำให้เกษตรกรและประชาชนจำนวนมากได้นำไปใช้จากการ
เผยแพร่ของกลุ่มนักวิชาการ และนักปฏิบัติที่ได้ตั้งเป็นชมรมเกษตรธรรมชาติ จนขณะนี้มีผู้นำไปใช้อย่างได้ผลอย่างกว้างขวางในเวลาเพียงสามปีเศษเท่านั้น Koyama, A (1996) ได้รายงานไว้ในวิทยานิพนธ์ว่า Mr. Cho ได้แยกผลิตภัณฑ์ของจุลินทรีย์ พื้นฐานออกเป็น 5 ชนิด คือ

                1. จุลินทรีย์พื้นบ้าน (Indigenous Micro-organisms)
                        สามารถจะเก็บได้จากธรรมชาติโดยใช้ข้าวหุงสุกแล้วใส่จานหรือถาดเกลี่ยให้หนาประมาณ 3 เซนติเมตร ปิดด้วยกระดาษ แล้วนำไปใส่ในกรง เพื่อกันหนูหรือสัตว์
อื่นมากิน  แล้วนำไปตั้งทิ้งไว้ใต้ต้นไม้ในป่าละเมาะ หรือภายในกองใบไม้แห้งที่มีผ้าพลาสติกคลุม เพื่อกันฝนและน้ำค้างที่มากเกินไป ทิ้งไว้ 5-6 วัน  จะมีราสีขาวขึ้นคลุมหน้า  จาก
นั้นให้เทข้าวใส่ในโถกระเบื้องดินเผา  ผสมกับน้ำตาลแดงหรือกากน้ำตาล สัดส่วน 1/3  ของน้ำหนักข้าว  ส่วนผสมนั้นจะกลายเป็นของเหลวข้นมีจุลินทรีย์เจริญอยู่มากมาย แล้วนำ
ของเหลวนี้ไปผสมกับรำข้าวในสัดส่วนร้อยละ 0.2   ใช้กระสอบป่านคลุมจะเกิดความร้อน  ต้องคอยควบคุมไม่ให้ความชื้นเกิดกว่าร้อยละ 65  แต่ถ้าแห้งเกินไปก็ให้พรมน้ำ ทิ้งไว้
2-3 วัน  จึงเอาไปคลุกผสมกับปุ๋ยคอก   มูลสัตว์ในปริมาณ 30 - 50 เท่า    แล้วคลุมไว้ประมาณ 3 สัปดาห์   ก็จะได้ปุ๋ยหมักสมบูรณ์     นำไปใส่ปรับปรุงดินประมาณ 1 กิโลกรัม /
1ตารางเมตร สำหรับการปลูกผักอินทรีย์

                2. น้ำหมักพืช (Fermented Plant Juice-FPJ)
                        ขณะที่คนไทยเรียกว่าน้ำสกัดชีวภาพ (Bio-Extract-B.E.)  ผลิตภัณฑ์นี้ทำได้ง่ายไม่ยุ่งยาก และมีสรรพคุณที่หลากหลายเช่นเดียวกับสาร อี.เอ็ม. วิธีการก็คือนำ
เศษพืช    ถ้าหากเป็นพืชชนิดเดียวกับที่ปลูกอยู่ก็จะดี  และไม่จำเป็นต้องเป็นส่วนของพืชที่จะใช้เป็นอาหาร   แต่อาจจะเป็นเศษเหลือที่จะทิ้งแล้วก็ได้   ในปริมาณ 3 ส่วนต่อน้ำตาล
ทรายแดงหรือกากน้ำตาล 1 ส่วน  สำหรับเศษพืชนั้นควรจะสับให้มีขนาดเล็ก 2-3 นิ้ว แล้วใส่ในภาชนะคลุกเคล้าให้เข้ากันภาชนะไม่จำกัดชนิดและขนาดในสวนผักบางแห่งใช้วง
ซีเมนต์ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1.0-1.5 เมตร สำหรับทำบ่อส้วม จำนวน 3 วง มาเชื่อมต่อกันเป็นภาชนะ  โดยมีทอเปิดด้านล่าง  เมื่อหมักได้ที่  ซึ่งจะใช้เวลา 5-7 วันก็จะ
ได้น้ำหมักพืชหรือน้ำสกัดชีวภาพตามต้องการ  น้ำหมักพืชนี้จะต้องนำไปเจือจางในน้ำธรรมดาในอัตรา 1:1,000  1 ช้อนแกง (10 ซีซี) ต่อน้ำ 10 ลิตร (1,000 ซีซี) ใช้รดพืชผัก
และใช้รดลงในดินที่ปลูกพืช

                3.  ซีรั่ม ของจุลินทรีย์ในกรดน้ำนม (Lactic Acid Bacteria Serum, LAS)
                       เตรียมได้จากการดึงเอาจุลินทรีย์ในอากาศมาอยู่ในน้ำซาวข้าว  แล้วจึงนำไปเพาะเลี้ยงในน้ำนมอีกให้เกิดเป็น ซีรั่มของกรดแล็คติค     ใช้น้ำหมักนี้ในการพ่นลงบน
ใบพืชให้มีความแข็งแรง เพื่อป้องกันโรคพืช

                4. กรดอะมิโนจากปลา (Fish Amino acid, FAA)
                       ทำได้จากการนำเอกเศษปลามาผสมกับน้ำตาลทรายแดง อัตราส่วน 1/1 หมักทิ้งไว้ 30 วันหรือนานกว่าก็ได้ (หรืออาจจะใช้กากน้ำตาล) น้ำจากการหมักนี้จะเป็นแหล่งของธาตุไนโตรเจนให้กับพืชอย่างดีเยี่ยม

                5.  สุราหมักจากข้าวกล้อง (Brown Rice Vinegar)
                       สุราเกิดจากการหมักของข้าวกล้อง  หรือถ้าไม่มีก็น่าจะใช้สุราขาวที่มีขายโดยทั่วไป นำมาผสมน้ำให้เจือจาง ฉีดพ่นบนใบพืชจะทำให้พืชแข็งแรงต้านทานต่อโรค
พืชได้

                *  เอนไซม์ คือ สารอินทรีย์ที่พืชและสัตว์  รวมทั้งจุลินทรีย์สร้างขึ้นในขบวนการหมัก (fermentation) มีหน้าที่ช่วยในการทำงานของทุกระบบในสิ่งมีชีวิตทั้งหมด  สิ่งมีชีวิต   จะมีชีวิตอยู่ไม่ได้ถ้าขาดเอนไซม์   เอนไซม์บางชนิดทำหน้าที่ย่อยอาหารในคนและสัตว์  จุลินทรีย์ผลิตเอนไซม์เพื่อย่อยอินทรียวัตถุให้เป็นสารอินทรีย์ที่มีประโยชน์ต่อ
จุลินทรีย์เองและต้นไม้
                *  ฮอร์โมน  เป็นสารอินทรีย์อีกชนิดหนึ่งที่พืช สัตว์และจุลินทรีย์สร้างขึ้น เพื่อทำหน้าที่กระตุ้นการทำงานของส่วนต่างๆ ของสิ่งมีชีวิตในคนและสัตว์  ฮอร์โมนในพืช
ชนิดที่เราคุ้นเคยกันดี ได้แก่ จี.เอ. หรือจิบเบอร์เรลลิค (Giberellic) อ๊อคซิน (Auxin) จุลินทรีย์ก็สามารถผลิตฮอร์โมนต่างๆ ได้เช่นเดียวกับพืชและสัตว์

            ความเข้าใจต่อบทบาทจุลินทรีย์ 

            จุลินทรีย์เป็นสิ่งมีชีวิตที่มีความสามารถพิเศษ สามารถมีชีวิตและขยายพันธุ์ได้โดยอาศัยอินทรียวัตถุเป็นแหล่งอาหาร จุลินทรย์หลายชนิดรวมกันและอาศัยพึ่งพาซึ่งกัน
และกัน จุลินทรีย์มีความหลากหลายของชนิดที่สามารถมีชีวิตอยู่ได้แม้ในสภาพแวดล้อมที่ร้อนจัด เย็นจัดหรือแห้งแล้งจัด แตกต่างกันไปตามคุณสมบัติของแต่ละชนิดด้วยเทคนิค
จุลินทรีย์การปลูกพืชอินทรีย์ โดยไม่ต้องพึ่งปุ๋ยเคมี เพราะพืชสามารถสังเคราะห์อาหารได้เองเกือบทั้งหมด ส่วนที่ขาดก็จะได้จากการย่อยสลายของอินทรียวัตถุที่ได้จากซากสัตว์
และพืช  รวมทั้งซากของจุลินทรีย์ โดยจุลินทรีย์จะผลิตเอนไซม์ออกมาย่อยสลายอินทรียวัตถุให้เป็นธาตุอาหารสำหรับจุลินทรีย์เองและพืชก็จะได้รับประโยชน์ด้วยจากการดูดเข้า
ไปทางรากในรูปแบบของสารอินทรีย์ต่างๆ เช่น กรดอะมิโน กลูโคส ไวตามิน ฮอร์โมนและแร่ธาตุ เป็นต้น

            ประสบการณ์ของคนไทยในการพัฒนาจุลินทรีย์หมักดอง

            นับตั้งแต่  Mr. Han Kyo Cho  ประธานสมาคมเกษตรธรรมชาติแห่งประเทศเกาหลี   ได้มาเปิดเผยเคล็ดลับของการใช้จุลินทรีย์ท้องถิ่น  (IMO = Indigenous
Micro-organism   ในการทำน้ำหมักพืช  เมื่อเดือนกรกฎาคม 2540 เป็นต้นมา    คนได้ที่ได้รับความรู้ดังกล่าวได้นำไปทดสอบ ทดลอง ปรับปรุง พัฒนากันอย่างกว้างขวาง
บางคนก็เห็นว่าความรู้นี้เป็นประโยชน์มากมายทั้งในด้านการเกษตร การรักษาโรค การบำบัดน้ำเสีย และสิ่งโสโครก ฯลฯ และได้มาฟรี จึงพยายามถ่ายทอดไปให้ผู้อื่นได้มีความรู้
นี้สืบทอดต่อกัน จนแพร่หลายไปทั่วประเทศอยู่ในขณะนี้

การผลิตน้ำสกัดชีวภาพจากพืช

               น้ำสกัดชีวภาพ   คือ น้ำที่ได้จากการหมักพืชอวบน้ำ   เช่น ผัก ผลไม้ ด้วยน้ำตาลในสภาพไร้อากาศ     น้ำที่ได้จะประกอบด้วยจุลินทรีย์  และสารอินทรีย์หลากหลายชนิด
จุลินทรีย์ส่วนใหญ่จะเป็นพวกยีสต์ แบคทีเรียสร้างกรดแลกติก และพวกราแบคทีเรียสังเคราะห์แสงก็เคยพบในน้ำสกัดชีวภาพ

               1. วัสดุและอุปกรณ์                     1.1 ถังหมักที่มีฝาปิดสนิท จะเป็นถังพลาสติก ถังโลหะ หรือกระเบื้องเคลือบหรือจะใช้ถุงพลาสติกก็ได้
                    1.2 น้ำตาล สามารถใช้น้ำตาลได้ทุกชนิด อาจใช้กากน้ำตาล ซึ่งมีราคาถูก
                    1.3 พืชอวบน้ำทุกชนิด   เช่น ผัก ผลไม้ ทั้งแก่และอ่อน  ถ้าเก็บจากไร่ – สวน ที่สดจากต้นในเวลาเช้าตรู่ได้เท่าใดก็ยิ่งดี    รวมทั้งเปลือกผักผลไม้อวบน้ำที่สดไม่เน่า
                           เปื่อย เช่น เปลือกแตงโม เปลือกสับปะรด เปลือกขนุน และเปลือกมะม่วง เป็นต้น
                    1.4 วัสดุมีน้ำหนักใช้ในการกดทับ เช่น อิฐบล็อก หรือก้อนหิน

               2. วิธีทำ 
                    2.1 นำพืช ผัก ผลไม้ ตามข้อ 1.3 หั่นหรือสับให้เป็นชิ้นขนาด 1-2 นิ้ว แล้วนำผสมกับน้ำตาลในภาชนะที่เตรียมไว้ในอัตราน้ำตาล 1 ส่วน ต่อพืช ผัก ผลไม้ 3 ส่วน
                           คลุกให้เข้ากัน  หรือถ้ามีปริมาณมากจะโดยทับสลับกันเป็นชั้นๆ ก็ได้  ในกรณีผักผลไม้ที่ใช้หมักเป็นชนิดที่ไม่อวบน้ำ      ควรเติมน้ำพอให้อยู่ระดับเดียวกับผัก
                           ผลไม้ที่อยู่ในภาชนะ
                    2.2 ใช้วัสดุมีน้ำหนัก ตามข้อ 1.4  วางทับบนพืชผักที่หมัก   เพื่อกดไล่อากาศที่อยู่ระหว่างพืชผัก ของหนักที่ใช้ทับควรมีน้ำหนักประมาณ 1 ใน 3 ของน้ำหนักพืช
                           ผัก วางทับไว้ 1 คืน ก็เอาออกได้
                    2.3 ปิดภาชนะที่หมักให้สนิทถ้าเป็นถุงพลาสติก ก็มัดปากถุงพลาสติกให้แน่นเพื่อป้องกันไม่ให้อากาศเข้าไปได้  เป็นการสร้างสภาพที่เหมาะสมให้แก่จุลินทรีย์หมัก
                           ดองลงไปทำงาน
                     *หมักทิ้งไว้ 3-5 วัน  จะมีของเหลวสีน้ำตาลอ่อนถึงแก่ (ขึ้นอยู่กับชนิดของผลไม้และน้ำตาลที่ใช้หมัก)  เกิดขึ้นจากการละลายของน้ำตาลและน้ำเลี้ยงจากเซลล์ของ
                           พืชผักน้ำตาล และน้ำเลี้ยงเป็นอาหารของจุลินทรีย์  จุลินทรีย์หมักดองก็จะเพิ่มปริมาณมากมาย    พร้อมกับผลิตสารอินทรีย์หลากหลายชนิด   ดังกล่าวข้างต้น
                           ของเหลวที่ได้เรียกว่า “น้ำสกัดชีวภาพ” 
                    2.4 ทิ้งไว้ประมาณ 10-15 วัน  เมื่อน้ำสกัดชีวภาพมีปริมาณพอประมาณ ก็ถ่ายน้ำสกัดชีวภาพออกบรรจุลงในภาชนะพลาสติก  น้ำสกัดชีวภาพที่ถ่ายออกมาใหม่ๆ
                           กระบวนการหมักยังไม่สมบูรณ์  จะมีก๊าซคาร์บอนไดอ๊อกไซด์เกิดขึ้นในภาชนะ ต้องคอยเปิดฝาภาชนะบรรจุทุกวันจนกว่าจะหมดก๊าซ
                    *ปริมาณของน้ำสกัดชีวภาพที่ได้จากการหมักจะมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับชนิดของพืช ผัก ผลไม้ ที่ใช้หมัก   ซึ่งจะมีน้ำอยู่ร้อยละ 95-98 
                    2.5 ควรเก็บถังหมักและน้ำสกัดชีวภาพไว้ในที่ร่ม     อย่าให้ถูกฝนและแสงแดดจัดๆ   น้ำสกัดชีวภาพที่ผ่านการหมักสมบูรณ์แล้ว   ถ้าปิดฝาสนิทสามารถเก็บไว้ได้
                           หลายๆ เดือน
                    2.6 กากที่เหลือจากการหมัก  สามารถนำไปฝังเป็นปุ๋ยบริเวณทรงพุ่มของต้นไม้ได้ หรือจะคลุกกับดินหมักเอาไว้ใช้เป็นดินปลูกต้นไม้ก็ได้  ในกรณีต้องการหมักต่อ
                           โดยใช้กากที่เหลือ อาจจะเติมผักผลไม้ลงไปเพิ่ม  พร้อมกับเพิ่มปริมาณน้ำตาลตามสัดส่วน 1:3 ลงไปก็ได้
                    2.7 น้ำสกัดชีภาพที่มีคุณภาพดี  จะมีกลิ่นหมักดอง และมีกลิ่นแอลกอฮอล์บ้าง     มากน้อยขึ้นอยู่กับปริมาณน้ำตาลและปริมาณผลไม้ที่หมัก  ถ้าชิมดูน้ำสกัดชีวภาพ
                           จะมีรสเปรี้ยว  แต่ถ้าหากเกิดกลิ่นเหม็นเน่าเกิดขึ้น แสดงว่าปริมาณน้ำตาลที่ใช้น้อยเกินไป ให้เติมน้ำตาลเพิ่มเข้าไปให้มากขึ้น

               3. วิธีใช้ในพืช 
                    3.1 ผสมน้ำสกัดชีวภาพ กับน้ำในอัตรา 1 ส่วนต่อน้ำ 500-1,000 ส่วน (1 ช้อนแกงต่อน้ำ 10 ลิตร) รดต้นไม้หรือฉีดพ่นบนใบ แล้วให้ไหลลงดินรอบต้นไม้ เพื่อ
                           ให้จุลินทรีย์ลงไปช่วยทำงานในดิน
                    3.2 ควรทำในตอนเช้าหรือเย็น
                    3.3 ควรใช้อย่างสม่ำเสมอ และในดินควรมีอินทรียวัตถุอย่างเพียงพอ เช่นปุ๋ยหมัก ปุ๋ยคอก หญ้าแห้ง ใบไม้แห้งและฟาง เป็นต้น
                    3.4 ใช้ได้กับพืชทุกชนิด  น้ำสกัดชีวภาพเจือจางใช้แช่เมล็ดพืชก่อนนำไปเพาะ จะช่วยให้เมล็ดงอกเร็วขึ้น และจะได้ต้นกล้าที่แข็งแรงและสมบูรณ์

ประโยชน์
               นอกจากจุลินทรีย์ที่มีประโยชน์ เช่นจุลินทรีย์ที่ช่วยอินทรียวัตถุ จุลินทรีย์ที่ช่วยกำจัดโรคพืชแล้วในน้ำสกัดชีวภาพยังประกอบด้วยสารอินทรีย์ต่างๆ หลากหลายชนิด
เช่น เอนไซม์ ฮอร์โมน และธาตุอาหารต่างๆ    เอนไซม์บางชนิดจะทำหน้าที่ย่อยสลายอินทรียวัตถุให้เป็นสารอินทรีย์    เป็นอาหารของจุลินทรีย์เอง   และเป็นอาหารของต้นพืช
อย่างไรก็ตาม  ฮอร์โมนหลายชนิดที่จุลินทรีย์สร้างขึ้น  จะเป็นประโยชน์ต่อพืชถ้าใช้ในปริมาณเล็กน้อย  ถ้าใช้ในปริมาณที่เข้มข้นเกินไปก็อาจจะทำให้ต้นไม้เฉาตายได้   ฉะนั้น
จำเป็นต้องใช้ในอัตราเจือจาง สารอินทรีย์บางชนิดที่จุลินทรีย์สร้างขึ้นเป็นสารที่เพิ่มความต้านทานให้แก่พืช ทำให้พืชมีความต้านทานต่อโรคและแมลง

การผลิตน้ำสกัดชีวภาพ เพื่อป้องกันและกำจัดศัตรูพืช
               น้ำสกัดชีวภาพ  ช่วยสร้างความต้านทานแก่พืชเพื่อสู้กับศัตรูพืช  ถึงแม้มีโรคและแมลงมารบกวนก็จะไม่เกิดความเสียหาย  เนื่องจากพืชมีความแข็งแรงเช่นเดียวกับ
มนุษย์ที่แข็งแรงก็จะไม่เจ็บป่วย อย่างไรก็ตาม น้ำสกัดชีวภาพที่ได้จากการหมักผลไม้ผสมสมุนไพรจะช่วยให้พืชมีความต้านทานต่อศัตรูพืชได้ผลดียิ่งขึ้น

               วิธีทำ       
                    1.  วิธีทำน้ำสกัดชีวภาพเพื่อป้องกันและรักษาศัตรูพืชก็เช่นเดียวกับการทำน้ำสกัดชีวภาพที่ได้กล่าวมาแล้ว เพียงแต่ใช้ผลไม้หมักทั้งหมด  ผลไม้ใช้ได้ทั้งดิบและ
                         สุก หรือเปลือกผลไม้ถ้าเป็นผลไม้ที่มีฤทธิ์ทางยาสมุนไพร เช่น ผลมะม่วงหินพานต์ จะยิ่งดี
                                    
                    2.  สมุนไพรที่ต้องการใช้ร่วมกับน้ำสกัดชีวภา   ได้แก่ ใบสะเดา ตะไคร้หอม ฟ้าทะลายโจร กระเทียม พริกขี้หนู ว่านหางจระเข้ ขิง ข่า และยาสูบเป็นต้น นำมา
                         ทุบหรือตำให้แตก ใส่น้ำให้ท่วม หมักไว้ 1 คืน เพื่อสกัดเอาน้ำสมุนไพร นำไปกรองเอาแต่น้ำ
            
               วิธีใช้
               -  ผสมน้ำสกัดชีวภาพกับน้ำสมุนไพรและน้ำในอัตราน้ำสกัดชีวภาพ 1 ส่วน น้ำสมุนไพร 1 ส่วน และน้ำ 200-500 ส่วน
                    -  ฉีดพ่นต้นพืชให้เปียกทั่ว ควรเริ่มใช้ตั้งแต่ต้นพืชเริ่มงอก ก่อนที่โรคและแมลงจะมารบกวนอย่างต่อเนื่อง
                    -  ควรฉีดพ่นในตอนเช้าหรือเย็น หรือหลังฝนตก

การผลิตปุ๋ยน้ำสกัดชีวภาพจากสัตว์น้ำ

ในปัจจุบันมีเศษของสัตว์น้ำที่เป็นอาหารของมนุษย์ และศัตรูพืชเหลือทิ้งให้เป็นขยะที่สร้างกลิ่นรบกวนแก่ผู้ที่อยู่ในบริเวณข้างเคียง  และผู้รับผิดชอบต้องเสียค่าใช้
จ่ายในการบำบัดขยะเหล่านั้นอีกมากมายด้วย แต่ถ้าหากได้นำสิ่งเหลือใช้เหล่านั้น มาผ่านขบวนการหมักด้วยน้ำตาลและจุลินทรีย์ที่ดีก็จะเปลี่ยนของเสียเหล่านั้นให้กลายเป็นปุ๋ย
ที่มีประโยชน์
นอกจากนี้สัตว์น้ำบางชนิดที่เป็นศัตรูของพืช  เช่น หอยเชอรี่ ศัตรูพืชในนาข้าวที่ทำลายต้นข้าวให้เสียหาย  แต่ในปัจจุบันชาวนาที่ฉลาดในหลายๆ ท้องที่ได้นำหอย
เชอรี่มาหมักกับกากน้ำตาลเป็นน้ำหมักชีวภาพใช้ในการบำรุงต้นไม้และช่วยลดการระบาดของโรคและศัตรูพืชได้ดีอีกด้วย

               วิธีทำ
                    1. นำปลาหรือเศษปลามาสับให้เป็นชิ้นขนาดประมาณ 1-2 นิ้ว ในกรณีที่ใช้หอยเชอรี่ ให้ทุบหรือบดด้วยเครื่องบด   แต่ในบางโอกาสที่ไม่ต้องการเสียเวลาก็อาจ
                         จะใช้หอยเชอรี่ทั้งตัว  โดยไม่ต้องทุบหรือบดก็ได้  แต่การหมักจะต้องใช้เวลานานกว่าปกติ (ไม่ต่ำกว่า 1-2 เดือน)
                    2. นำปลาหรือหอยเชอรี่ ตามข้อ 1 ผสมกับกากน้ำตาลในอัตราส่วน 1:1  โดยน้ำหนัก  ผสมให้เข้ากันดี  โดยจะผสมในภาชนะที่จัดไว้ผสมโดยเฉพาะ หรือทำใน
                         ภาชนะที่ใช้หมักก็ได้  ขนาดบรรจุของภาชนะที่ใช้หมักอาจแตกต่างกันตามต้องการอาจจะเป็นขนาด 20, 50, 100 หรือ 200 ลิตร   ก็ได้ตามปริมาณการใช้
                         ที่ต้องการหลังจากนั้นให้เติมหัวเชื้อน้ำสกัดชีวภาพที่ทำจากสับปะรดในอัตรา 1 ต่อ 10 ของปริมาตรส่วนของผสมของปลากับหอย และน้ำตาลที่คลุกเคล้ากัน
                          แล้ว  ในระหว่างการหมักหากมีกลิ่นเหม็นแสดงว่าใส่น้ำตาลน้อยเกินไป    ควรเติมน้ำตาลเข้าไปให้มากขึ้น   แล้วกวนให้เข้ากับส่วนผสมเดิมให้คลุกเคล้ากันดี
                    * อนึ่ง  ระหว่างการหมักอาจจะใช้เครื่องเติมอากาศที่ใช้กับตู้ปลาสวยงาม เพื่อให้ออกซิเจนในการหมักเพิ่มอัตราเร็วขึ้น ซึ่งเป็นประสบการณ์ของผู้ที่ผลิตเป็นการ
                         ค้าที่ทำอยู่ในขณะนี้ 
                    3. ตั้งทิ้งไว้ประมาณ 30 วัน  จึงเอาน้ำที่ได้มาผสมน้ำในสัดส่วน 1:500  ถึง 1:1,000 หรือประมาณ 2-3 ช้อนแกง ต่อน้ำ 20 ลิตร ฉีดให้เป็นฝอยให้เคลือบใบ
                         พืช และใส่ลงดินที่โคนต้นพืช

การผลิตปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพ

               ปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพ คือ ปุ๋ยอินทรีย์ที่ผ่านกระบวนการหมักด้วยจุลินทรีย์ที่มีในน้ำสกัดชีวภาพ  จนเกิดการย่อยสลายอินทรียวัตถุโดยจุลินทรีย์อย่างสมบูรณ์ และช่วยใน
การปรับปรุงดิน  ย่อยสลายอินทรียวัตถุในดินให้เป็นอาหารแก่พืช

วัสดุทำปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพ

1. มูลสัตว์แห้งละเอียด 3 ส่วน
2. แกลบดำ (ที่ผ่านการเผา) 1 ส่วน
3. อินทรียวัตถุอื่นๆ ที่หาได้ง่าย เช่น แกลบ ชานอ้อย ขี้เลื้อย เปลือกถั่วลิสง เปลือกถั่วเขียว และขุยมะพร้าว เป็นต้น อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือหลายอย่างรวมกัน 3 ส่วน
4. รำละเอียด 1 ส่วน
5. น้ำสกัดชีวภาพ 1 ส่วน+น้ำตาล 1 ส่วน-น้ำ 100 ส่วน คนจนละลายเข้าด้วยกัน

วิธีทำ

1. นำวัสดุต่างๆ มากองซ้อนกันเป็นขั้นๆ แล้วคลุกเคล้าจนเข้ากันดี
2. เอาส่วนผสมของน้ำสกัดชีวภาพ น้ำตาล และน้ำใส่บัว ราดบนกองวัสดุปุ๋ยหมัก คลุกให้เข้ากันทั่วจนได้ความชื้นพอหมาดๆ อย่าให้แห้งหรือชื้นเกินไป
3. หมักกองปุ๋ยหมักไว้ 4-5 วัน ก็นำไปใช้ได้
4. วิธีหมักทำได้ 3 วิธี คือ
   4.1 เกลี่ยกองปุ๋ยหมักบนซีเมนต์หนาประมาณ 1-2 คืบ คลุมด้วยกระสอบป่านทิ้งไว้ 4-5 วัน ตรวจดูความร้อนในวันที่ 2-3 ถ้าร้อนมากอาจต้องเอากระสอบที่คลุมออก
          แล้วกลับกองปุ๋ยเพื่อระบายความร้อน  หลังจากนั้นกองปุ๋ยจะค่อยๆ เย็นลง นำลงบรรจุกระสอบเก็บไว้ใช้ต่อไป
   4.2 บรรจุปุ๋ยหมักที่คลุกเข้ากันดีแล้วลงในกระสอบปุ๋ยไม่ต้องมัดปากถุง ตั้งทิ้งไว้บนท่อนไม้ หรือไม้กระดานที่สามารถถ่ายเทอากาศใต้พื้นถุงได้ทิ้งไว้ 5-7 วัน
   4.3 บรรจุในที่สานด้วยไม้ไผ่ สามารถถ่ายเทความร้อนได้รอบด้าน โดยใช้กระสอบปิดด้านบนไว้ 5-7 วัน

               ปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพที่ได้จากการเตรียมดังกล่าว   จะประกอบด้วยจุลินทรีย์และสารอินทรีย์ต่างๆ เช่นเดียวกับน้ำสกัดชีวภาพแต่อยู่ในรูปแห้ง ปุ๋ยหมักชีวภาพที่ดีจะมี
กลิ่นของดินที่ไม่เหม็น   มีใยสีขาวของเชื้อราเกาะกันเป็นก้อน  อุณหภูมิในระหว่างการหมักที่เหมาะสมอยู่ระหว่าง 40-50 องศาเซลเซียส   ถ้าหากให้ความชื้นสูงเกินไปจะเกิด
ความร้อนสูงเกินไปด้วย  ฉะนั้นความชื้นที่ให้ต้องพอดีประมาณร้อยละ 30 (สังเกตจากการกำวัตถุที่หมักพอจับกันเป็นก้อนไม่เหลวผ่านซอกนิ้วออกมา) ปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพเมื่อ
แห้งดีแล้ว สามารถเก็บไว้ได้นานหลายเดือน  โดยเก็บไว้ในที่แห้งในร่ม 

วิธีใช้

1. ผสมปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพกับดินในแปลงปลูกผักทุกชนิดในอัตรา 1 กิโลกรัมต่อพื้นที่ 1 ตารางเมตร
2. พืชผักอายุเกิน 2 เดือน เช่น กะหล่ำปลี ถั่วฝักยาว แตง และฟักทอง ใช้ปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพคลุกกับดินรองก้นหลุมก่อนปลูกกล้าผักประมาณ 1 กำมือ
3. ไม้ผลควรรองก้นหลุมด้วยเศษหญ้า ใบไม้แห้ง ฟาง และปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพ 1-2 กิโลกรัม สำหรับไม้ผลที่ปลูกแล้วใส่ปุ๋ยหมักชีวภาพ แนวทรงพุ่ม 1-2 กำมือต่อ 1 ตารางเมตร แล้วคลุมด้วยหญ้าแห้ง ใบไม้แห้งหรือฟางแล้วรดน้ำสกัดชีวภาพให้ชุ่ม
4. ไม้ดอกไม้ประดับ ไม้กระถาง ควรใส่ปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพเดือนละ 1 ครั้ง  ครั้งละ 1 กำมือ

               การนำปุ๋ยหมักไปใช้อย่างประหยัด   และได้ผลอีกวิธีหนึ่งก็คือ     ก่อนนำไปใช้ควรผสมปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพกับปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกเสียก่อน   ในอัตราส่วนปุ๋ยหมักแห้ง
ชีวภาพ 1 ส่วนต่อปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอก 10 ส่วน คลุกให้เข้ากันดีแล้วนำไปใช้เช่นเดียวกับการใช้ปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกโดยวิธีนี้จะใช้มากเท่าไรก็ไม่เป็นผลเสีย อย่าลืมด้วยว่าเทคนิค
จุลินทรีย์ เราไม่จำเป็นต้องใช้ปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกปริมาณมากเช่นที่เราเคยปฏิบัติมาใช้เพียง 1 ใน 4 ก็พอแล้ว  หรือขึ้นอยู่กับปริมาณอินทรียวัตถุที่มีอยู่แล้วในดิน  ถ้ามีอยู่มากเรา
ก็ใส่แต่น้อย ถ้ามีอยู่น้อยเราก็ใส่มากหน่อยหรือบ่อยหน่อย ตามปกติในการทำปุ๋ยหมักจะต้องใช้เวลานานหลายเดือนกว่าจะได้ปุ๋ยหมักที่ย่อยสลายสมบูรณ์  แต่ถ้าใช้น้ำสกัดชีวภาพ
เป็นตัวเร่งจะได้ปุ๋ยหมักที่สมบูรณ์ภายใน 7-15 วัน

หมายเหตุ  

ปุ๋ยหมักแห้งชีวภาพ คือ  ปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอก     ที่มีการย่อยสลายอินทรียวัตถุอย่างสมบูรณ์ เมื่อใส่ลงดินที่มีความชื้นพอเหมาะ  เชื้อจุลินทรีย์จะทำหน้าที่ย่อยสลาย
อินทรียวัตถุในดินให้เป็นสารอินทรีย์ที่เป็นประโยชน์ต่อต้นไม้    จึงไม่จำเป็นต้องให้ในปริมาณมากๆ แต่ในดินต้องมีอินทรียวัตถุพวกปุ๋ยหมัก  ปุ๋ยคอก หญ้าแห้ง  และใบไม้แห้ง
และมีความชื้นอย่างเพียงพอ   ต้นพืชจึงจะได้ประโยชน์เต็มที่จากการใส่ปุ๋ยหมักชีวภาพ   ตรงกันข้ามถ้าให้ครั้งละมากเกินไป      อาจทำให้ต้นไม้ตายได้ ปริมาณที่พอเหมาะนั้น  สำหรับการปลูกโดยทั่วไปจะใช้รองก้นหลุมประมาณ 1 กำมือต่อต้น หรือประมาณ 1 กิโลกรัมต่อพื้นที่ 1-2 ตารางเมตร